De oorzaken van de psycho-pathologlsche verschijnselen in de moderne romanliteratuur.

I.

Eenige maanden geleden handelden we in een artikelenserie over „het psycho-pathologische element in de moderne romanliteratuur".

Eerst omschreven we het begrip zelf en de invloeden, die in de moderne romanliteratuur Tiet psycho-pathologisch element inbrengen, de vele „-ismen", die evenzoovele ziektebeelden zign van onzen tijd. Daarna beschouwden we in achtereenvolgende artikelen de gegevens, waaruit de moderne romans zijn opgebouwd: de gegevens op sexueel en moreel gebied (met al de consequenties, die . daaruit volgen) de gegevens, die liggen op religieus terrein en dragers zijn van een wonderbaarlijkfantastisch soort religiositeit, de gegevens eindelijk die de algemeene levenspractijk betreffen.

Bij de overweging van dat alles nu kwamen we te staan voor een onrustbarend lange rij van abnormaliteiten, die in hun veelvuldigheid en om hun gehalte alle recht geven om te spreken van een voortwoekerend ziekteproces, te gevaarlijker, omdat deze psycho-pathologie van zeer infectueus karakter blijkt te zijn en de verzieking vrijwel algemeen begint te worden.

Als vanzelf drong zich bij en naast de beschouwing van de feiten ook de vraag op naar de oorzaken van deze psycho-piathologie. Maar voor de beantwoording van die vraag hadden we toeii de noodige ruimte niet meer disponibel (andere dingen vroegen om behandeling) en dus lieten we dit gedeelte van onze stof tot nader gelegenheid overstaan.

Thans kunnen we in een korte artikelenreeks, daarop terugkomen; en dus schrijven we in de eerstvolgende nummers over: de-oorzaken van de psycho-path O'logische verschijnselen in de moderne romanliteratuur".

De bepaling van het begrip psycho^pathologie voerde ons tot de conclusie van Scharten, dat in de abnormaliteiten, welke zich in den modernen roman voordoen, zich een vergroeiing openbaart, een uitwas, die geen aanspraak meer maken kan op den naam van kunst. Daarmee is aanstonds aan de orde de vraag, van welke elementen het psychopathologische dan een uitwas is en het onderzoek, dat we naar de oOirzaken van het verschijnsel der verzieking willen instellen, moet dus op-de beantwoording van deze vraag zich richten.

Het ligt voor de hand, dat de elementen, die we bedoelen, moeten liggen in de lijn, waarlangs zich de nieuwere literatuur heeft ontwikkeld. Want uitwas is te sterke was, vergroeiing. En ^ bij nader beschouwing blijkt dit ook.

Daar is allereerst het individualisme.

Meer dan eens hebben we in deze rubriek gesproken over het individualisme der Tachtigers. Steeds hebben we daarbij den naJdruk er op gelegd, dat dit individualisme in z'n ontstaan onge^ twijfeld een element van groote waarde voor de literatuur is geweest, aangezien het leven, gloed, kleur. gebracht heeft in de in vormen verstarde kunst en omdat het aan „de emotie", de ontroering, die voorwaarde is voor alle kunst en dus ook voor romankunst, ruimte liet. Dat dus de Tachtigers het individualisme op den voorgrond hebben gebracht 4*laarbij wijzende op de kunst van alle eeuwen) is zeker een feit van beteekenis in verband met den groei der literaire kunst.

Maai' het individualisme draagt ook een gevaax in zich. Ook daarop hebben we bij herhaling gewezen. De accentueering van het persoonlijk inzicht, gevoelen, willen, leidt er heel licht toe, dat de noodige begrenzing verwaarloosd of vergeten wordt, en dan is ontaarding in bandeloosheid het zekere einde.

Die mogelijkheid nu is meer en meer werkelijkheid geworden. Het individualisme is onder de jongeren zoozeer gaan overheerschen, dat het een soort van zucht werd anders te zijn dan anderen, in denken en in doen, dat men volstrekt iets eigens, iets persoonlijks zocht te bereiken, ook al raakte men daarbij geheel los van wat binnen algemeene bevatting ligt. Frans Coenen, zelf romanschrijver, zegt in z'n j, Studiën van de Tachtigerbeweging", dat het individualisme gaandeweg alle contact met de menschen, met de maatschappij, met het omringende leven heeft verlo-ren en dat het eenige geluid, waar de jongeren naar luisteren, is geworden de spraak der dingen in het eigen hart.

Hier staan we nu voor een uitwas.

Want wel vloeide het individualisme voort uit den aard der Tachtigersbeweging, die immers schoonheid gelegen achtte in de erkennings-en herscheppingsvreugde van den kunstenaar, maar daaronder werd verstaan de noodzakelijkheid van persoonlijke gewaarwording, wil er van artistieke mededeeling sprake zijn, en niet het zich volkomen losmaken van. de omringende verhoudingen en het zich uitsluitend oonoentreeren op' zichzelf. Men gevoelt dat in dit laatste, 't welk de practijk is geworden van het individualisme, de verwoTding ligt.

De beoefening van „de kunst om de kunst", zooals de bekende leus luidde, werkte deze vergroeiing in de hand. Want die deed de dingen zijn, zooals de kunstenaar ze zag, m.a.w., ze waren mooi of leelijk, al naar de Icunstenaar ze beschouwde: een opzichzelf niet-mooi voorwerp^ kon in z'n weergave mooi worden. Alles kwam aan op' de „visie" van den kunstenaar. Daarbij, aldus zegt Coenen in het boek, dat we noemden, „daarbij was het geen factoT van overweging (of zulk een visie) overeenkwam met wat de menigte hoorde of zag en nog minder, of de vorm, waarin de kunstenaar zich uitte aan de jpenigte zou bevallen of door haar zou begrepen warden". De kunst immers slechts om de kunst!

Dat nu is de vergroeiing, die tof het psychopathologische heeft gevoerd. Want het individualisme, dat, in z'n-ruimte-laten aan de persoonlijkheid een verwijding scheen, een verwijding van de kmist en haar openbaring, werd zoo „een fatale verenging". Coenen beschrijft die verenging aldus: „Die individualistische tendenz, die afscheidende of kristalliseerende geesteswerking, maakt de persoonlijkheid los uit het maatschappelijk verband. Woïdt nu die uit het collectieve gevoielsleven losgemaakte persoonlijkheid niet weer opgenomen in een ander verband, in een ziels-of zinseenheid met de stoffelijke en geestelijke wereld, dan blijft zij ganschelijk zonder verband in de samenleving, waar zij voortaan van vervreemd is". En „dan groeien de verrnogens van den eenling, die zich nu uitleven wil". Door de concentratie op het eigen-ik dus raakte de kunstenaar steeds verder af van wat voor hem als m e n s c h normatief was en die „fatale verenging van de persoonlijkheid" heeft tot de psycho-pathologie gevoerd. Niet slechts werden voor den kunstenaar weggenomen de begrenzingen, die voor den mensch bestaan, maar elke uiting en iedere stofkeuze, al lagen ze nog zoover buiten de sfeer van het gewone, werd geijkt als goed en echt. De kunstenaar had niet slechts het volste recht te schrijven wat hij wilde, maar hij behoefde bovendien niet in het minst rekening te houden met iets of iemand anders dan zichzelf.

Zoo' moest individualisme wel voeren tot allerlei effecten, die door een ander niet meer mee te voelen zijn, die liggen buiten het normaal-menschelijke, d.i., die psycho-pathologisch zijn.

We komen dus tot de conclusie, dat allereerst het individualisme in z'n doorwerking een van de elementen is, die bij een onderzoek naar de oorzaken der psycho-pathologische verschijnselen moeten worden genoemd.

In het volgend artikel hopen we opi, een tweede, niet minder gewichtige factor te wijzen. •

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen