Henflr. Kuyper-van Oordt. De wrok van Diederlk Spijkerboer.

Bij de Uitgeversmaatschappij „Holland" versdieeu de vorige week een boekjje, dat het eerste deel is van een komende serie, die we zouden kunnen noemen de christelijke pendant van de bekende „Literaire-Luxe-reeks". Want als deze zal zij korte, op zichzelf staande verhalen brengen, kleine romans ZOO' men wil., maar dan van de hand van Auteurs, die zich op het terrein der a h r i s t e 1 ij k e kunst een goeden naam verworven hebben. En de uitvoering, te oordeelen ten minste naar het eerste deeltje, is zoo, dat we ook te dien aanzien van een luxe reeks mogen spreiden.

In het voor ons liggende boekje vinden we geen aanwijzingen omtrent deze plannen van de Uitgeefster, maar van elders zijn we er voldoende ' mee bekend, om ze te kunnen pnblioeeren en de verschijning van deze serie aan te kondigen.

En dan houdt dat aankondigen onmiddellijk in een hartelijk verwelkomen. Want voor elke uitbreiding van onze christelijk-litirairc Idunst, die' haar werkelijifc vooruitbrengt, ' zijn we dankbaar en dat te meer, wanneer we, zooals blijkbaar hier 't geval zal zijn, boeken k'unnen aanbieden, die, wat uiterlijke verzorging betreft, bij het allerbeste der moderne romankunst niet ten achter staan. Natuurlijk gaat het om den inhoud van een bodk en wordt de waarde ervan uitsluitend daardoor bepaald. Maar een werkelijk literaire roman, een kunstwerk dus, dient ook in zijn uiterlijk een artistiefee verschijning te zijn. 't Is zeker een van de factoren, die de aantrekkingskracht vormen van den modernen roman, dat hij er zoo aanlokkelijk uitziet, dat hij zich reeds voor het oog als kunstwei'k' aandient Ook van onze christelijke romamlcunst, die voor het overige een zoo gansch andere richting volgt en volgen moet, kan diezelfde Idraaht uitgaan. In verso])ering en versombering van het uiteilijk ligt stellig niet dat wat haar van de niet-christelijke Idunst onderscheiden moet. Daarom is het een verblijdend verschijnsel, dat steeds meer aan deze uitwendige, maar niettemin beteekenisvoUe zijde van de zaafe ook door onze christelijke uitgevers de aandaclit wordt 'gewijd.

Oin deze reden dan is de nieuwe reeks, dite (getuige de eerste proeve) daaromtrent de beste verwachtingen wekt, alleen reeds een welldomstwoo'rd waard.

Maar, we zeiden het al, de inhoud van een boek beslist toch over onze waardeeiing. Aan sclioonheid, die zich alleen tot het uiterlijke bepaalt, heb-, ben we niets. Zelfs zou een christelijke roman, van een bijzonder fraai uiterlijk, dooli als christelijk boek onbeteekenend en onbevredigend, daardoor nog te meer een teleurstelling zijn.

; Nu kunnen we over de waarde .van de nieuwe serie als christelijke kunst niet anders, dan onze beste wenschen uitspreken. Afwacihten is hier de boodschap. Maar, wat ze in haar eerste deel brengt, geeft alle recht om ten dezen hoopivol gestemd te zijn. De inzet is goed.

Deze gelukkige inzet wordt gevormd door liet boekje van Mevr. H. Kuypier —van Oordt: De wrok van Diederild Spijk'erboer.

De Sclirijfster is onder ons niet een onbekende.

Met „Het stille Huis" en het voortreffelijke „Het j goed van Cronaert" (een van de fijnste literaire-• stillevens, die onze christelijke kunst heeft voortgebracht) heeft ze zich een blijvende plaats onder j onze christelijke Auteurs verwors'en. En in de ; oriënteerende critieken (wekelijks in „De Heraut") ; waarmee ze velen aan zich verplicht, heeft p& lierhaaldelijk bewezen met de techniek' van het

hteraire kunstwerk vertrouwd te zijn., Ze is dus de juiste persoon .óm de nieuwe serie te openen.

K. !Min of meer doet de titel van haar boekje een r-dramatisch verhaal verwachten. Maar die gedachte blijkt niet juist, als men lezen gaat. Want activiteit, die voor dramatische kunst voorwaarde is, heeft het weinig of niet. Veel meer valt de nadruk op wat in de christelijke kunst ook de hoofdzaak behoort te zijn, de zielkundige waarneming en ontleding. Het gebeuren, dat wordt verteld, voltrekt zich in de ziel der ten tooneele gevoerde menschen en waar het feitelijk wordt, na het innerlijk'e groeiproces, is het zóó simpel, dat men er bijna overheen leest

In korte trekken is de inhoud deze.

Diederik Spijkerboer is een stugge boer, die voor zijn zoon het nichtje, dat bij hem inwoont en zijn pleegkind is, tot vi"ouw heeft bestemd. De zoon is echter van deze vaderlijke besclhikking niet gediend, en, tot verzet gepirikk'eld, trouwt hij', zonder zich veel rekenschap te geven van wat hij doet, met een meisje van het dorp, een verwend, zwak kind, dat in aardige ktulletjes en vlinderige strikjes haar voornaamste verdienste heeft. De vader, diep gegriefd, verkoopt nu de boerderij, die als ...yoorvaderlijk erfgoed op den weerspannigen zoon *izou moeten overgaan, keert dezen zijn deel uit, zoodat hij zicli op' een huurplaats installeeren kan en betrekt zelf als rentenier een huisje aan de dorpsstraat, met de versmade nicht als gezellin. Van zijn zoon en diens omstandigheden wil hij niet meer hooren. Zelfs zit zijn wrok z'óó dieip, dat, 'als de dominee hem komt vermanen, hij niet meer ter kerk wil gaan en 's Zondags thuis uit een of anderen enden Schrijver zicli sticht. De nicht, die in de welgedaanheid van het renteniersbestaan de ondervonden .bejegening van haar neef gemakkelijk van zich zetten kan, voielt zich zeer tevreden. De versmading is niet haar, maar zijn nadeel geweest. Want — 't was trouwens te voorzien — de zaken op de huurhoeve gaan heelemaal sclieef. De vrouw kan de zoggen van het bedrijf en het vermeerderd gezin, niet baas, is ziekelijlc en stuntelig en de kinderen, slapipe, futlooze wezentjes, zijn echte armoe-schepsels. Aan dezen toestand gaan Spijkerboer in zijn wrok' en de nicht in haar eigengerechtigheid echter voO'rbij, als de priester en de leviet in de gelijkenis. Totdat, op' een avond, de neef zijn nicht eens aanspreekt en haar deelgenoot maakt van zijn, ellende. Dan beseft ze .ineens het zondige van haar houding en wordt in haar wakker de gedachte aan verwaarloosde .plicht. Zij, Spijker boers vertrouwde, is het, die hier be-_ middelend moet en kan opfreden en gesteund door de voormalige dienstbode en haar man, weet ze ten slotte ook te slagen. De kinderen^ die met een boodschap van Aagt, de meid, naar Grootvader gestuurd worden, zijn daartoe het middel.

Dit gegeven is betrekkelijk gewoon, 't Heeft althans weinig handeling en zeker geen dramatische spanning. M'aar als man het beschouwt zooals de Schrijfster doet, als een sainenknooping van innerlijke conflicten, dan is het rijik en veelzijldig. D'an valt het licht op de activiteit der ziel en ziet; men, 'dat ieder van deze menscihen zijn strijd heeft, voortvloeiend uit zijn karakter.

Haar is in. de eerste plaats Diederik Spijkerboer zelf.

De Schrijfster teekent in een enlc'ele trek zijn karakter aldus:

„Hij was een sombere, stugge boer, met diepe voren in zijn donkeren neik' en een ondoorgrondelijk gezicht. Hij stond, onvoorwaardelijk, liet Behoud voor. Hij handhaafde nog patriarchale familierechten En zijn hand, welke die rechten vasthield, was te straf, om er een getemperd gebrnik van te maken "

Als nu tegen den uitdruktóelijken wil van zoo'n mail, tegen de zorgvuldige ^ berekeningen van zijn bedachtzaam beleid bovendien, een altijd klein-geliouden zoon zich verzet, sterker nog, dwars er tegen in handelt, is een breuk onvermijdelijk. En dan is Spijkerboer juist het type om, in wrolvf. zich geheel van den afvallige terug te trekken en 't voor de toekomst onmogelij'k' te maken, dat deze krijgt, wat hij, den weg van zijin vader volgend, krijgai zou.

in zijn wrok. schijnt deze boier ijizig-sterk, hoogrustig, welverzekerd. Maar — , en dat nu is de strijd, waar\'an we spiraken — de' werkelijkheid is anders. Het zich zelf opgelegde renteniersbestaan bevredigt hem in 't geheel niet, hij heeft zichzelf nog meer gestraft dan den ongehoorzamen zoon. En nu worstelt in hffln zijn wrok met het lievei'aJiders willen, zijn karakter met zijn ziiel en — ^t blijkt uit de feitelij'kheden van 't verhaal — de laatste wint steeds meer. Van daar dan dat 'liij in eens capituleert, als de kinderen van den .doodverklaarden zoon hem als Grootvader komen opzoeken. Als er van die zijde maar een kleine aanleiding kwam, die hij kon aangrijpièn, was er de oplossing. Dan kon alles anders worden (dat is de wensch van z'n ziel) en behoefde hij toch nieti 2ijn onvrede te belijden '(daar werkt het karakter door) Heel goed outleedl; de Schrijfster dezen toestand, te verdienstelijker, omdat ze in de detailleering zoo'streng zich beheerscht.

En dan de zoon. Simon. Ook hij' heeft zijn strijd. \Vant z'n verzet tegen den strengen vader, was meer opstandigheid der jeugd, meer bravo-ur, im eens eindelijk zelf wat te zeggen willen hebben, dan overtuiging, dat diens beslissing niet de juiste was. En zijn verloving en huwelijk met de andere, dan de bestemde, was ook meer een reactiedaad.', een nu-niet-meer terug kunnen, dan wel een alles trotseeren in groete liefde. Maar als dan de gevolgen komen van die houding, aan alle kanten even ellendig, dan ontwaakt de bezinning en met die bezinning de behoefte, om in berouw tot den in toorn afgewenden Vader terug te keeren.

Hier hebben we dan zijn strijd: heel anders van karakter, dan die van zijn "Vader, omdat hij' juist wél wil uitkomen voor wat hem deert (getuige zijn gesprek met zijn nicht) en ten slotte tóch weer voortkomend uit denzelden grond: onbevredigdheid in het gewoTdene, een liever-anderswillen.

Eindelijk is daar de nicht, Heerntje Vos: een onbeteekenend persoontje, zonder uiterlijk schoon en innerlijke fermeteit, „in den stijven baaien boTstrok barer welverzekerde degelijkheid volmaakt bestand tegen den waterval van 's-waerelds wellusten". Haar versmading, we wezen er boven op', draagt ze gelaten: zooals ze het heeft bij' „Oome" als huishoudster en kind in huis, heeft ze 't makkelijk en goed; zelfs streelt de overvloedigheid van haar lui leventje in hooge mate haar eigenliefde.

(Deze Beeriitje heeft dus géén strijd. j\Iaar, plotseling valt die over haar, geweldig, al die zelfvoldaanheid vernietigend — als ze hoort en ziet en zich bewust wordt, wat Simon lijden moeü, mede door haar schuld, omdat zij niets doet om hem te helpen. Eti dan wordt haar strijd ten sloitte dezelfde van den boer en zijn zoon: onbevredigdheid, 't besef dat 't anders moet, de begeerte, dat 't anders wordt bij schijnbare onmogelijkheid dat het kan.

In deze analyse dan ligt de hoofdzaak van - het verhaal. Want wat er aan 't eind gebeurt, de opilossing dus, is in verhouding tot het overige, ondergeschikt. Men bemerkt 'het eigenlijk' eerst, - als 't gebeurd is. Maar 't i s het bekronende slot. Het , , was heel eenvoudig en gewoon gegaan, zooals de wonderen van Gods hand te geschieden plegen. (Maar) Hij, die de braafheid verbrijzeld had van Beerntje Vos en den toren harer gereohtigheid terneder geworpen, ja, tot den laatsten en degelijksten hoeksteen toe in smadelijk puin vergruisd — 'Hij had uit ouden Diederiks.Jiart den wrok weggenomen". , ite'

Met dezelfde vastlieid, 'diè voocr het boekje karakteristiek is, wordt ook dit slot belijnd. 't Is een enkele zin, maar die geheel 't'k'arak'ter van 'tverha.al. bepaalt en het piositief-christelijke centraal maakt. Niet in overdadigheid van woorden of opizettelijkheid van kleur, maar met de daad, in zijn wezen, is dit boekje christelijk'. En in zijn goede (alleen hier en daar wat gewrongen) styleering en voortreffelijke typeering is het literair. Een proeve dus van christelijk-literaire kunst, waarvoor we de Schrijfster dankbaar zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen