LITERATUUR EN KUNST

Warden, een koning.

Jan H. Eekhout: Warden, een koning. — G. F. Callenbach, N. V., Nijkerk.

Reeds dadelijk, met zijn eerste boek, heeft Eeikihout zich een prozaïst getoond van hoogen rang. Elk volgend' werk bevestigde en verstevigde zijn piositie onder dte prozatoren.

Gemakshalve noemt men hem meestal schrijver van streekromans. Nu is het doorgaans lastig, een boek precies in een bepaalde klasse in te deelen. Een historische roman is bijna altijd) ook psydhlo^ logisch, en kan zooveel sociale of eoonomische gegevens bevatten, dat men er evengoed den naam van socialen roman aaii zou kunnen verbinden.

Wat een streekroman precies is, zal wel niemand kunnen zeggen. Gaat men het werk van Eekhout langs, dan komt dunkt mij, alleen de voorlaatste roman: „Aarde en Brood" voor diennaam in aanmerking. Daarin is de saamhoorigheid) van mensch en grond zoo groot, dat bedde ©en gewetdigen invloed op elkaar uitoefenen; de mensch is, zooals hij beschreven wordt, omdat hij juist in die streek geboren is, dat land bewerkt, die geestelijke sfeer ondergaat, die traditie en volksgeloof deden ontstaan. Een typeerende eigenaardigheid moet natuurlijk zijn het gebruik van die streektaal, het dialect. Onjuist is het ©dhter, om een roman in dialect geschreven, een slTeekromaB te noemen, alsof dat het kriterium zou zijn.

De eerste boeken „De Boer zonder God" en „Patriciërs" spden in de zelfde streek, namelijk Zeeuwsch-Vlaanderen, de taal van het eerste hier-' van is Vlaamsch getint, die van het tweede meer gemanièerd. „De Boer" is meer psychologische^, dan streekroman, terwijl „Patriciërs" siesfk sor ciaal is, omdat er in den hoofdpersoon de ondergang van een geheelen stand beschreven wordt.

Het nieuwste boek „Warden, een koning" draagt kenmerken van alle vroegere in zich. Warden is schaapherder, maar zijn vader ook, zijn grootvader eveneens — hij dreigt de laatste te worden van een lange rij. De naderende reeks huizen van de badplaats, de aansluipende „cultuur", die zelfs de schorren, met hun ongerepte natuur, dreigt te omvatten in haar versükkenden greepi, zai ©ea einde maken aan zijn beroep, zijn stand.

Doch dit sociale element is niet het voiomaamste. Warden, de herder, moet een heele zieleworsteling doorstaan, moet veel in zich overwianen, eer hij zich kan verheffen tot Warden, een koning. Het psychische probleem is het voornaamste.

Plaats van handeling is weer Zeeuwsch-Vlaanderen, het gebied van de schorren, de buitendijksche weilanden, aan de grens van ons land en België. De taal is niet dialectisch gekleurd', niaar het boek is in dialect geschreven en wel zoo, dat vele uitdrukkingen voor den gewonen lezer onbegrijpelijk moeten zijn. Het zou niet overbodig geweest zijn in voetnoten de echt-Vlaamsch© woordeai en uitdrukkingen te vertalen, vooral n dit boek. Want als men een gewoon dialecterhaal leest, b.v. van Cremer, dan komt het er iet zoozeer op aan, dat men enkele woordian iet, of niet heelemaal begrijpt, het verband waarn het voorkomt laat de beteekenis al gauw raden, en vergissingen daarbij schaden niet de totale diuideUjkheid. Bij Eekhout is het anders.

Deze taalkimstenaar past zijn stijl volko^men aan bij de sfeer van zijn werk. De zwierige, krulligp woord- en. zinswendingen van „Patriciërs" pasten daar evengoed als de eenvoudige, duidelijke zinnen die den ontwikkelden „Boer zonder God" teekenden. En nu Warden. De stugge, gesloten herdersfiguur wordt door de vaak korte, zeer plastische zinnen even moeizaam, maar ook even aanschouwelijk in de taal uitgebeeld, als de Christusfiguur door Wardens scherpe mes aan het harde hout ontrukt wordt. De acü© van den zin concentreert zich bijna geheel op het werkwoordl Verschillende soorten woorden worden omgemeed tot werkwoord en worden daardoor zwaarder met beteekenis geladen. Van zulke woorden, die dikwijls zuiver Vlaamsch zijn, kan men de eteekenis niet missen voor de duidelijkheid van et uitgebeelde. De beknoptheid der taal laat gisen niet toe. Men moet de persoon door en door

kennen, om zijn probleem te vatten en zijn sitrijd en overwinning te kunnen waardeeren.

Verschillende kenmerken van een streekroman zien we hier ook. Het prachtig beschreven sterven van de oude schepersvrouw, die rustig den dood' afwacht, maar profetisch blikt in leven van man en zoons, beheerscht het eerste gedeelte van liet boek. De zoon gelooft onvoorwaardelijk de voorspelling van zijn moeder, dat er een vrouw zal komen, om moeder te vervarigen, een vrouw die hij niet mag weigeren als zij komt. En als hij haar ontmoet, neemt liij haar, zonder aarzeling, hoe vreemd' en onheilspellend haar komst leek. Het neerbranden van zijn schuilhut, door een opgestooklen dronkaard, die zijn daad met den verdrinkingsdood op de schorre moet boeten^ is voor Warden geen beletsel, de nicht van dien man tot vrouw te nemen, omdat moeder het voorspeld had. En pas met haar komst kan zijn vader zich losmaken van de gedachte aan de lichamelijke aanwezigheden van zijn vrouw. De herinnering aan de gestorvene, wordt liefde voor de plaatsvervangster.

Prachtig beschreven is de liefde tusschea den herder en zijn wonderbai^e vrouw. Een duistere schaduw valt er over, wanneer het vurig verlangde kind niet geboren wordt. Dan gaat Warden gelooven aan het noodlot, dat op hem rust, omdat hij een blanken vogel heeft gedood, om het geliefde zwarte lam van zijn vrouw te redden. Hij ziet slechts schuld en straf. Wanneer zijn verloren broer terugkeert naar huis, waar hij vriendelijk door zijn schoonzuster wordt ont-vangen, bevlekt Warden bijna weer zijn handen met bloed, als hij zijn vrouw redt uit de handen van den broer. God bewaart hem echter voor dezen moord'. Op de kast prijkt de fraai gesneden duif, het Uefdessymbool, dat voor hot kind zou zijn. De liefde kan ecbter zijn schuld voor God, die hij op zich voelt drukken, niet wegnemen. Geduldig zal hij zich door de opdringende stad van de schorre laten verdrijven. Met ziekelijk welgevallen leest hij dei vorderingen der bouwers, omdat zijn straf dte schuld zal boeten. Maar dan geeft zijn vrouw !liem het onvoltooide Christusbeeld in handen. Om dat naar harde werkelijklieid uit het stugge hout te snijden, moet hij zich indenken Christus, die alle leed verdragen heeft, omdat Hij aller zonden naaiden hemel droeg. Hij voelt diep in zich de bevrijdende gedachte wakker worden: met Christus gekruisigd te worden, om in Hem] te loven.

De doem van het noodlot wijkt van hem. Het voltooide beeld mag in een doek gewikkeld in de kast liggen, want Christus heeft in hem overwonnen. Zijn zonde is verzoend, hij mag zijn herdersambt weer opnemen. Wanneer zijn vrouwbem eindelijk het langverwachte bericht brengt, dat een kind zal geboren worden, kan hij zijn vreugde weer uitjubelen. Op zijn schorre mag hij blijven. Als herder, als koning.

Dit nieuwe boek is prachtig van süjl en opvatting. Vol spanning is die zware innerlijke strijd' geteekend om het herderschap. Niet minder tragisch bewogen, dan „Aarde en Brood", is het ruimier. Hier wel een sombere noodlotsgedachte weer, maar geen ondergang, als in het vorige boek. Eekhout blijft er in een der grootsten onder de schrijvers van ons land, maar het verblijdende in dit laatste werk is de zuiver Christelijke toon, de jubel der verlossing. Voor de literatuur, en in 't bijzonder voor de christelijke, is het een groote aanwinst. Of men het leest als streekroman of als psychologische probleemroman, doet weinig ter zake. In beide opzichten is het voortreffelijk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen