LITERATUUR EN KUNST

Nu, amper twee jaar na onze bevrijding, in een tijd van papierschaarschte, is het al haast een waagstuk geworden, een boek uit te geven dat de oorlogsdagen; bezettingsjaren of concentratiekampen beschrijft.

Een stroom van literatuur of lectuur, persoonüjke belevenissen zoowel als fictieve geschiedenissen, trachtten ons een beeld te geven van de gruwelen en het leed, dat de Duitschers over ons land hebben uitgegoten. De reacties ihierop zijn zeer verschillend. De een staat er nog zoo middenin, voelt nog zoo dagelijks den gruwel der verwoesting als aan den üjve, dat hij er niets van lezen wil; een ander kan er niet genoeg van krijgen; de meesten misschien vinden dat er voorloopig genoeg over geschreven is en vragen , zich af, of de tijd al gekomen is voor een roman, die werkelijk een totaal beeld kan geven van de realiteit en haar geestelijken achtergrond.

Overheerscht in de meeste boeken niet het incidenteele geval, dat gegeneraliseerd, een valsch licht werpt op het geheel? Worden, aan den anderen kant, in boeken als van Willy Corsari's: Die van ons, waarin gepoogd wordt de heele verzetsbeweging binnen een klein raam te schilderen, niet belangrijke factoren vergeten, waardoor aan de werkelijkheid tekort gedaan wordt? Moeten we dus maar niet liever nog eenige jaren wachten, opdat alles beter kan bezinken en de nu schijnbaar nog belangrijkste feiten teruggebracht zullen worden tot hun werkelijke proporties?

Daarbij komt dan nog de teleurstelling bij velen over het Nederland van na den oorlog. Is ons land zijn helden wel waard gebleken ? Is niet veel leed tevergeefs geleden, zoodat wij er maar liever van moeten zwijgen?

Redenen te over, om nieuwe boeken van dit genre verder maar ongelezen te laten. En toch geloof ik niet, dat men daar goed aan doet. Wij vergeten zoo licht de lessen van de gesclhiedenis, ook die van den recentsten tijd, waardoor wij niet alleen onrecht doen aan hen, die alles hebben geofferd voor de vrijheid, maar ook straks weerloos komen te staan tegenover . de gevaren, die ons boven het hoofd hangen.

Daarom is een boek als dat van Rudolf van Reest, handelend over de Rotterdamsche rampjaren 1940— 1945 niet overbodig, doch zelfs om zijn strekking nuttig, zoo niet noodzakelijk. Wanneer hij het verzet der kleine luiden uitbeeldt, gebeurt dit niet omdat hun daden zooveel grooter waren, dan die van anderen, maar omdat zij hun verzet zagen als een strijd tegen het booze, en den Booze, tegen machten der duisternis, die slechts in het geloof kunnen overwonnen worden. Bidden en werken, geestelijk en daadwerkeüjk verzet moeten daarin samengaan.

Van Reest heeft zich de laatste jaren naam ver. worven als biograaf, eerst van Bilderdijk, den onvermoeibaren bestrijder van den Franschen revolutiegeest, voor zijn tijdgenooten een , , onbegriepelijk mensch", voor zijn geloofsgenooten een held Gods; daarna van ds Kapteyn, den dapperen Groningschen predikant, die onverschrokken zijn leven veil had in den strijd tegen de machten van onzen tijd, even revolutionair en zoo mogelijk nog goddeloozer.

Romanschrijver in de gangbare beteekenis van het woord is hij eigenlijk niet, ook niet in dit laatste omvangrijke boek, dat het woord roman in zijn ondertitel draagt. Men kan hem terecht verwijten, dat hij de dingen zich niet rustig laat ontwikkelen, dat men te vesl den schrijver zelf hoort. Het is een soort biografie van Karelse, den hoofdpersoon, een der vele kleine luiden, die in alle eenvoud, omdat zij moesten, hun steentje hebben bijgebracht voor de bevrijding van ons land. Hij is het geesteUjk middelpunt van zijn gezin en daardoor wordt hij de hoofdpersoon en niet een zijner zoons, die stuk voor stuk grootscher daden hebben verricht dan hun vader.

Het gezin Karelse is beeld van dat groote volksdeel, verspreid over geheel Nederland, dat rustig het verzet aanvaardde, omdat het de geesten onderscheidde. De moeder een Friezin, vader Zeeuwsch van afkomst, de zoons en dochters echte Rotterdammers, voor een deel ondergedoken in den Achterhoek bij geestverwanten. Zoo vindt Nederland hier zijn centrum op een bovenwoning in het • Overmaassche, daar waar de strijd het heftigst is geweest, na den Grebbeberg, waar ook een lid der familie streed en sneuvelde. Op den achtergrond staat het verwoeste Rotterdam, Hollands eerste havenstad^ waar het hart uit weggerukt schijnt door het onmenschelijke bombardement, dat pas goed den waren aard der Duitschers toonde. Het blijft het waarschuwend teeken ook als geveinsde vriendelijkheid het doet voorkomen, alsof ze zoo slecht nog niet zijn. Als Karelse, de treinconducteur over het viaduct door zijn vernielde stad rijdt, wijst hij landgenooten en bezetters op de onuitwischbare schande der Duitsche „helden". De brand der stad behoort tot de best beschreven gedeelten van het boek, de verbrande stad blijft het symbool van verzet tot het uiterste.

Is in het gezin Karelse een heele volksklasse geconcentreerd, in het verzet der familie is de geheele verzetsbev/oging gecentraliseerd. Vader zelf doet aan spionnage, zij het in bescheiden vorm. Als bestuurslid van den Christelijken bond van Spoorwegmannen doet hij ijverig mee aan de ondergrondsche actie. Door zijn gevangenneming krijgen we een teekening van de verhooren en executies, van verblijf in gevangenissen en concentratiekampen binnens-en buitenslands. In zijn huis bevindt zich natuurlijk een verboden radiotoestel, maar ook een jodenkind. Er heeft huiszoeking plaats met alle daaraan verbonden gevaren; bij een razzia wordt een zoon gevonden en naar Duitschland vervoerd met duizenden anderen. Het beestachtige vervoer wordt even aanschouwelijk beschreven als de avontuurlijke ontsnapping, gevolgd door jaren van onderduiken.

De andere kinderen illustreeren door hun houding weer andere facetten van onzen strijd. De een is lid van de K.p. en schiet zelfs een landverrader neer voor de oogen van zijn zuster, de ander is lid van de l.o. en zorgt voor distributiebescheidten, nadat hij door een N.S.B.-er uit zijn betrekking is gestooten; een dochter en schoondochter zijn koerierster en doen de gevaarlijkste dingen. Tenslotte is een der zoons aan het eind van den oorlog gids van een Amerikaanschen piloot. Hij overschrijdt dte linies, maar keert als parachutist terug. Vader staakt dan juist op bevel der regeering.

Zoo zeer komt de schrijver zelf onder den indruk van de tirannie in tal van verschijningen, dat hij niet over een Duitscher of een N.S.B.-er kan spreken, of we zien een satanische wreedheid of gluiperige gemeenheid' op hun gezichten staan, die aan wijlen-Gerdes' teekening van Spanjaard en priester doen denken. Veel beter dan deze geforceerdheid is de beschrijving van het Joodsche type, de pralerige, gewiekste zakenman met zijn helder verstand, die alles voorziet en doorziet, aanvankelijk meent met zijn goochemheid er tusschen uit te kunnen komen, maar later de tragische figuur wordt van den radelooze, die zijn onafwendbaar doodslot achter geestigheid tracht te verschuilen.

En heel goed is ook het type van de vrouw in het verzet. Ver boven allen uit steekt moedfer Karelse, de eenvoudige heldin, die stuk voor stuk haar man en al haar kinderen uit huis ziet gaan, die namelooze angst om hen uitstaat, maar nooit één van hen terughoudt, daar ze hun daden grooter ziet en even noodzakelijk als haar offer, die lichamelijk gebroken word'., maar geestelijk een steun is voor allen. Heel goed is ook Hermien, de dochter, wanhopig van verdriet na het sneuvelen van haar verloofde, die tot ieders verontwaardiging trouwt met een Duitscher. Goed psychologisch verklaart de schrijver haar houding en geeft hij de oplossing: een stuk menschelijke tragiek groot genoeg voor een afzonderlijke roman.

Nog lang niet alle personen, die in het boek een rol spelen, zijn hiermee opgesomd. Zij blijven bijfiguren, evenals verschillende der kinderen. Zij komen en gaan als schepen in den mist. Het middelpunt blijven de ouders, Karelse en zijn vrouw, de typen van de kleine luiden, die in hun trouw aan Koningin en vaderland, trouw bleven aan hun hemelschen Vader, in Wiens dienst zij zich gevoelen, voor Wiens zaak zij hun leven

zelfs over hebben, om eens het eeuwig Vaderland te erven als getrouwe helden.

Laat dan dit boek geen roman zijn door te weinig psychische concentratie, laat het verhaal veel zwakke plekken vertoonen, te veel uitweidingen geven — het schildert getrouw de trouw der kleine luiden, het bevat een dikwijls aandoenlijk relaas van het leed, verdragen om het beginsel, vol aangrijpend realisme en kostelijken humor. Het geeft in meer dan één beteekenis licht over een donkeren tijd van ons volksbestaan. En hier.-3oor is het een boek, dat zeer velen mot genoegen zulien lezen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen