In de Donaulanden.

I.

Verkorting van hei program.

Met enkele woorden dien ik er wel rekenschap van te geven, waarom ik mijn voornemen, dat ik vroeger in dit blad .kenbaar maakte, niet geheel heb kunnen volvoeren.

Een ongemak aan het been maakte mij het reizen bijster moeilijk.

Toch durfde ik mijn reis .niet uitstellen.

Ik had dit om andere redenen reeds een ..paar maai gedaan.

En nu weer?

Moesten ^ij, die mij uitnoodigden, niet denken, dat ik liever mijn plan opgaf?

Vandaar dat ik besloot ondanks vele bezwaren door te zetten.

M'aar Zurich, waar ik gaarne de Gerefornieerde ontwaking van naderbij had leeren kennen, verdween al dadelijk van het program.

Niet lang daarna moest ik ook van een dergelijk bezoek aan Weenen afzien.

Gelukkig, dat de Mitropa-slaapwagens zelfs invaliden m staat stellen zonder al te groot ongerief verre afstanden af te leg'gen.

Deze slaapwagens behoeven voor de Pullmann-

cars in Noord-Amerika niet onder te doen. Integendeel.

Zijn in de Vereenigde ötat'dn afzonderlijke kompartimenten. voor een besch'3iden beurs hij na niet om te hetalen en neemt men daar dan ook licht zijn toevlucht tot een wagon, waarin op vernuftige wijze zeker meer. dan twintig bedden izijn aangebracht, terwijl een zwaar groen gordijn de gewenschte separatie waarborgt, hier valt zulk ©en apart verblijf beter onder het bereik. Bovendien is alles zoo praktisch ingericht en zoo keurig onderhouden, dat oiok de meest verwende reiziger zijn kritiek in lof doét omslaan. Of het moest zijn, dat hij bij het passeeren van de een of andere grens uit zijn humeur raakt door de douane. D« kondukteur heeft 's avonds uw pas in bezit genomen en u beloofd, zijn best te doen, dat de tolkinaars uw nachtrust niet verstoren.. Maar ofschoon gij uw deur van binnen gegrendeld , hebi, wordt ze '^ nachts met geheimzinnigen sleutel g©" opend. Gij hoort het monotone: niets te declareeren? Gij bromt nog slechts half wakker van neen. Waar gaat gij naar toe, plaagt de stem u verder. Gij noemt de stad of het land. Dicht gaat de deur. En ge vraagt, waarom men u niet had kunnen laten doorslapen. Hoe gemakkelijk zou het zijn, indien al die bestaande tolboomen werden opgeheven! Maar 'dit kan zeker niet verkregen ' worden door eenzijdigen vrijhandel.

Doch ik dreig in een reisbeschrijving te vervallen en "dat is mijn doel niet.

Ook in Hongarije moesten enkele punten \-a.n het program afvallen.

In barospatck en Papa kon ik mijn aangekondigde voordrachten, zeer tot mijn spijt, niet •houden.

Het medisch advies luidde ongunstig.

En nu zijn adviezen wel adviezen, maar ze dragen soms toch een bindend karakter. .Liever had ik mijn lezecrs met deze dingen niet vermoeid.

Maar onze goede HoUandsche pers had het bericht geplaatst, dat ik doior ziekte in Hongarijö was opgehouden.

Hoewel ik een gro-ot vriend ben van '.onze pers, vind ik zulke berichten wel wat lastig. Ik kan me niet good begrijpen, wat heel Nederland ormee te maken heeft.

Enfin, ik heb deze gelegenheid benut oan te zorgen, dat dit bericht geen aanleiding geeft toit een gerucht, dat overdreven proporties aanneemt.

Onze lezers vergeven het mij, dat ik in het begin eenige aandacht voor mijzelf heb gevraagd'.

Wat nu deze artikelen betreft: van de gewone orde om eerst algemeene beschouwingen te houden, meen ik te moeten afwijken. Liever sta ik eerst bij enkele konkrete gegevens stil of, zoo men wil, vertel ik van mijn ervaringen, voorzoover ze het kerkelijk, godsdienstig leven 'in de Donaulanden aangaan.

De „Hoilandsch-Hongaarsche" Kerk.

„Hier is de Hoilandsch-Hongaarsche Kerk" sprak Dr A. bzabo, die met prol. Sehestyen mij in Boedapest van den trein was komen halen, tosn wij nit de auto stapten,

In ^jijn woning legde hij mij; dien naam uit. Officieel heet die kerk anders.

Maar Dr bzabo-noemt haar zoo bij voorkeur. In de „Hongaarsche Heraut" van Januari 1925 had hij een beroep gedaan op' de Nederlandsche Gereformeerden om hem te helpen in de wijk Josephstad een kerkgebouw te doen verrijzen. Totnogtoe werd er door hem in een schoolgebO'Uw gepreekt.

Deze toestand kon echter niet worden bestendigd. Zelf kwam hij ettelijke malen naar Nederland. In Utrecht overhandigde wijlen Dr de Moor hem een fcpUekte, voor dit doel gehouden, met de woorden: 'daarvoor zult gij wel geen kerk' zetten. Maar dat was toch het aanvangskapitaal.

En hoewel niet alleen gaven uit andere Hollandsche kerken het deden aangroeien, hoewel ook andere buitenlandsche kerken hielpen en de eigen gemeente er het stevigst d'e schouders omder zette, zoo kan Dr Szabo het niet vergeten, dat onz© Gereformeerden 'de eersten waren, die aan zijn bede geho'or gaven'..

Over één ding maakt hij zich ecihter bezorgd, n.l. dat hij niet genoegzaam zijn dank heeft kunnen toonen aan de verschillende kerken en partikuliere gevers.

Daarom besloot ik die zorg van hem weg te nemen.

Ik beloofde hem in „Die Heformatie" niet alleen zijn dankbaarheid aan de HoUandsche Gereformeerden over te brengen, maar hun ook door een foto te laten zien, wat mede door .hun steun is verkregen.

Laat mij bij de foto eenige toelichting geven. Het type van een Hongaarsch GerefOirmeerde kerk is dit niet.

Men zou haar een oorlogskerk kunnen heaten. Wanneer men haar vergelijkt met andere Hongaarsche Gereformeerde, kerken in 'Boedapiest, vertoont zij er alle kenteekenen van dat zuinigheid de meesteres van den architekt was.

Zoo ontbreekt de toren, waarop^ de Hongaar anders zoo trotsch is.

Van binnen maakt het ^ea vriendelijken indruk. Als een eigenaardigheid vermelden we hier, dat

Het is niet ergens ingebouwd', maar staat op. de plaats, waar zich bij ons de^ kansel bevindt. De kansel, die meer op een katheder gelijkt, staat daarnaast.

blechts voor een deel is de ruimte van banken vocizien.

Ook elders viel mij dit op.

Men schijnt het niet zoo erg te vinden gedurende een uur of meer te moeten staan.

Wanneer de dienst is aangevangen, dan schuiven zij, , die geen zitplaats hebben kunnen bemachtigen, naar voren en vullen de gangpaden.

Daal" staat men dan onbeweeglijk. Zelfs de vrouwen toonen geen vermoeidheid.

Maar nu de foto.

Op den hoek ziet men 'het eigenlijke kerkge.bo'uw.

De oude heer met da hoed in de hand is Dr Szabo.. de'meest .rechtsche van het viertal zijn

hulpprediker. Want in Hongarije is een predikant zonder hulp'-

prediker bijna iets ondenkbaars.

Doch daarover later.

De eerste deur in de straat geeft toegang tot de kerk, zoodat men die van ter zijde binnenkomt.

De andere is bestemid voor de pastorie, welke men links daarvan ziet. Tusschen en boven beide deuren bevinden zich de kerkelijke bureaux van den predikant en zijn hulpprediker. Een groot deel van hun arbeid toch bestaat in het voeren van administratie. Ook hierop hoop ik terug te komen.

Tusschen pastorie en kerk en achter dé kerkelijke bureaux strekt zich een binnenplaats uit, waarop lokalen en twee kosterswoningen uitmonden. |Gewoionlijk heeft een kerk meer dan één koster. En oiok het beroep . van koster is in Hongarije niet geheel hetzelfde als dat in Holland. Ik denk, dat onze HoUandsche kosters met hun Hongaarsche konfraters liever niet zouden ruilen.

Thans iets over DT fezabo.

Hij heeft geen effen loopbaan achter zich. Hij voelt zich vooral aangetroldc'en toit het ve-rstrooide en het afgedrevene. Evangeliseeren is zijn lust. Een tijdlang is hij ook hoogleeraar geweest. Maar_^in de praktijk van het dagelijksch leven voielt hij] zTch in zijn element. Hij heeft — naar ik meen — niet minder idan zes kerken — gelijk wij'^ hef noemen — tot openbaring gebracht. Waar hij' verwaarloosde, onverzorgde leden opi het spoor kwam, begon hij te arbeiden en werd zijn geloof bekroond. Man van een rijk gemoedsleven, gaat zijn hart uit naar geestelijke opwakingen. In d'e jonge Calvinistische herlevingsaktie is hij een van de vokalen.

Graag spreekt hij over Holland Hij raakt niet uitgepraat over de liefde, welke hij' er ondervond. Hij wil van alles weten. Ho-e is het hiermee, hoie daarmee afgeloopen? Hoe maakt dez'è dominee het, hoe die familie? Zelf heeft hij nog opi laten leeftijd het HoUandsch geleerd. Trouwens, hij is meer talen machtig. Dat kan niet van alle intellektueele Hongaren gezegd worden. Op de inrichtingen voor voorbereidend Hooger en Hooger Onderwijs leert men als regel één vreemde taal. Doch niet alle'U kiezen dezelfde. Het Duitsch geniet eenige voorkeur. Dan volgt het Engelsch, Fransch wordt zeer sporadisch gesproken. De taalkeuze wordt niet zelden bepaald door het voornemen om aan een Duitsche of 'Engelsche universiteit zijn studie voort te zetten. Maar buiten de akademisch gevo^rmden zijn er bok in hoogere kringen, die zich in een vreemde taal niet of althans moeizaam uitdrukken.

Toen Dr Szabo hoorde, dat er een jHoillandsche hoogleeraar kwam, stond hij erop^, dat deze .in zijn kerk preekte. Ik heb mij' daaraan dan ook gaarne onderworpen.

Een Hongaarsche dienst is zeer eenvondig. Die liturgie neemt er geen groote plaats in. Het koorgezang heeft ook hier echter zijn intrede gedaan. In de kerk van Dï Szabo wo.rdt daarvan niet ge^ regeld gebruik gemaakt, naar hij inlichtte. Alleen bij groote plechtigheden. Gewoonlijk wordt ook de wet des Heeren niet gelezc'n. Dr Szabo doet dit soms in plaats van een gedeelte der Schrift. Bij het zingen staat men, gelijk in de meeste buitenlandsche kerken. Alleen merkte ik als bijzonderheid op, dat men hier ook het voorlezen van den tekst; staande aanhoort.

Bij wijze van uitzondering heeft de kansel van Dr Szabo nog een lessenaar. In andere kerklen, welke ik zag, ontbreekt die. De symboliek van den opengeslagen bijbel op', den preekstoel — want aan dit kerluneubel schijnt men in Hongarije zeer gehecht en een podium zal men er niet aantreffen — wordt gemist. Daarentegen vindt men overal de avondmaalstafel, overdekt met een kunstig gestikt kleed, waarop de kelk is gehorduurd. Trouwens, de kelk is in kerken een geliefk'oiotsd motief. Er wordt dus verwacht, dat de pxedikant zijn eigen bijbel en psalm-en gezangboek meebrengt. Maar ook, dat hij zijn preek thuis laat. Voor het preekenboekje is eenvoudig geen plaats gereserveerd. Wie zijn preek zoo' half en half zou lezen, zou — als ik het zoo eens noemen mag — een kerkelijke doodzonde begaan. Van de lieve Hollanders verdraagt men dit wel. Men zal onder hun spreken geen o-ngeduld toonen. Doch als de eigen leeraar het bestond, zou hij zich onmogelijk maken. Alles moet vlotweg uit het hoofd voortkomen. Daarbij zijn er weinig predikanten — of misschien ontbreken ze wel geheel — die improviseeren. Het is gewoonte om dc' preeken te memoriseeren 'èn aan de voordracht groote zorg te besteden. Dit heeft vanzelf invlo'od op; de lengte der preefcen. Wianneer zij zooveel voorbereiding vergen, maakt men ze vanzelf niet al te lang. "Een Hongaarsch gehoor, zoo legde een 'hoogleeraar mij uit, zou daar ook niet tegen kunnen. Het is geestelijk spoedig vermoeid. Bij het houden van volkslezingen stelt men dan ook een program op, waarin de noodige afwisseling is aangebracht. De Hollandsche taaiheid kent de Hongaar niet.

Generaliseeren.

Wie korten tijd in vreemde omgeving heeft vertoefd, loopt groot gevaar te generaliseeren. Ik ben mij dit maar al te zeer bewust.

En hoewel ik alle mogelijke voorzorgen heb geomen om graaf Keyseding niet te imiteeren, ben ik er toch niet gerust - op, 'dat ik het spiecliale soms niet algemeen maak.

Daarom verzoek ik mijn Hongaarsche vrienden mij wel te wille'U terechtwijzen, indien ik in dit euvel verval.

Ik zal er hen zeer dankbaar Voor zijn. Gretig breng ik dan de vereisohte verbeteringen aan.

s De doodstraf Been straf?

Volgens het verslag in de , , N. R. Ct" hield prof. Polak in een vergadering vO'or de vereeniging voor Wijsbegeerte des Rechts ee'U inleiding over: , , vergeldende gerechtigheid verbiedt de doodstraf'. Daarin verko'ndigde hij de stelling, welke in onze ocren als een enormiteit klinkt, dat de doodstraf geen straf is.

Voor hem is „doodstraf een rudiment in het hedendaagsche rechtsleven uit ©en vervlogen tijdperk, waarin het met slavernij en pijnbank' thuis behoorde.... De doodstraf is een bastaard tusschen de taliO'-gedachte en noodzakelijk' geachte onschadelijkmaking".

Dat laatste is vaker gede'biteerd.

Maar dat de dooidstraf uit een oogpunt van vergelding geen straf zou zijn is een nieuw argument.

Een argument evenwel, dat doo^r de ongelukkigen, die t^r dood veroordeeld zijn, niet zal worden onderschreven.

Indien prof. Polak zijn theorie eens in een land, waar de dooidstraf nog wordt toegepast, met een gevangene, die weldra zal worden terechtgesteld, in zijn cel besprak, hij zou wel ontdekken, dat de doodstraf door den misdadiger, zoO' hij niet geheel is verhard, wel degelijk als straf wordt gevoeld.

Daarenboven: wat de straf tot straf maakt is het oordeel Gods dat bij monde van den rechter over 'den moordenaar wordt uitgesproken.

Pro'f. Doóyeweerd heeft op die vergadering tegen deze theorie een kloek en principieel getuigenis doen hooren.

Hij heeft daarvoo-r aanspraak op onzen dank.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen