GeheugenvandeVU cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van GeheugenvandeVU te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van GeheugenvandeVU.

Bekijk het origineel

Een ontdekkingsreis In Rusland.

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Een ontdekkingsreis In Rusland.

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

J. W. Matthijsen, Mijn ontdekkingsreis door Sovjet-Rusland, Em. Querido, Amsterdam.

De bespreking van het boek van den Doolaard, „'De Wilden van Europa", in het nummer van de vorige week geschiedde in aansluiting bij de artikelenserie van enkele maanden, geleden over de nieuwste prozavormen.

Nog eens weer zou ik bij die serie willen aanknoopen, om een boek te behandelen dat reeds van verleden jaar dateert, maar door allerlei oorzaak bleef overliggen, het boek van J. WL M a t-t h ij s e n, „M ijn ontdekkingsreis door Sovjet-Rusland".

De lezer herinnert zich misschien dat in de eerste groep van de bedoelde artikelen gesproken werd over den reportage-roman, het moderne prozagenre, dat reisverslag brengt in den stijl der nieuwe zakelijkheid. Als de karakteristieken van die reportage werden in het nummer van 10 Maart j.l. genoejmd „snelle verplaatsing, die veelheid van materiaal oplevert, fotografie, die nuchtere afbeelding vastlegt en cijfers, die spreken in plaats van woorden"... en als de werkzaamheid van den Auteur werd aangegeven: „dit drietal op de meest bondige wijze te vereenigen en op de scherpste manier tot expressie te brengen". In dat verband werd gewiezen op het boek van den Amerikaanr schen journalist H. R. Knickerbocker „De Roode Handel dreigt", als op een illustratieve proeve van het soort.

Van deze reportage-kunst nu is Matthijisens boek etveneens een voorbeeld; zelfs heeft het tot objeqfc dezelfde wereld, namelijk die van het nieuwe Rusland, die in het bijzonder de aandacht trekt van de nieuwe-zakelijkheids-reporters.

Behoudens de weergave van foto's — blijkens den inhoud heeft Matthijsen echter wel overal waar hij gelegenheid vond opnamen gedaan — is het materiaal, Wiaaruit dit boek is opgebouwd, gelijk aan dat van Knickerbocker, dat is: cijfers en statistieken, inlichtingen, die door bedrijfsleiders en werknemers zijn verschaft, persoonlijkte indrukken en waarnemingen. Ook is het operatieterrein even uitgestrekt: Van Kiew tot Bakoe e|h, van Moskou tot Leningrad is de heer Matthijsen Rusland doorgetrokken, in een snel tempo, ger bruik makend van allerlei vervoermiddel en benuttend iedere kans om nieuwe ondervindingen op te doen en nieuwe gesprekken aan te knoopen. En ook is het resultaat van dien tocht, zijn boek, dat hij met den titel „Mijn ontdekkingsreis" etiketteerde, juist als het andere: een complex van nuchterzakelijke mededeelingen, met vele cijfers en opgaven gestaafd.

Matthijsen bezocht fabrieken van allerhande aard, staatsbedrijven, exporthavens, landbouwgebieden; hij maakte kennis met boeren-coniniunes, kin der-communes, studenten-organisaties; bijstelde zich op de hoogte van coöperatiet-systemen en bedrijfssocialisalie, van vacantie-oorden en werk-gemeenschappen; hij praatte met ingenieurs en arbeiders, met boeren en stedelingen, met mannen en vrouwen — en alles wat hij zag, hoorde, vermoedde schreef hij neer, kcxrt, zakelijk, in zinnen van slechts enkele woorden.

Het beeld, dat de lezer uit dit boek krijgt, is daarom dat van alle reportage-romans: een filmbeeld. Het glijdt voorbij in voortdurende opvolging van tafreelen, die, ieder voor zich, onder de schelle belichting van het zakeUjkheidsprlncipe, in hun détails openliggen. In het tempo van den tocht zelf ziet hij de dingen: een oogenblik, maar fel, doordringend, reëel. En de cijfers, die telkens in een bijna overdadigen overvloed worden gegeven, spreken in hun stomlieid een directe taal.

De vraag, die men geneigd is zich daai"bij' te stellen is, of nu zulk een boek eigenlijk wel tot de literatuur gerekend kan worden, of het eigenlijk wel romankunst is. Al die cijfers en die opgaven zijn, in hun statistisch karakter, toch meet de elementen van een economische studie of van e& a, rapport.

Dit laatste is zeker juist, maar het is het andere, dat het boek van de reportage in den moderaeö stijl tot een roman maakt. Of liever, het is de wijze, waarop het materiaal van cijfers en gegevens is verwerkt. De persoonlijkheid van den. Auteur is centraal in het boek; zijn indrukken, waarnemingen, combinaties, gedachten zijn de wezensbestanddeelen; de objectieve dingen buiten hem worden door zijn subjectiviteit heen meegedeeld ; zijn eigen maatstaf legt hij aan bij het spreken over feiten en verschijnselen: hij geeft die, zooals hij ze ziet of verneemt.

Door dit alles is er in zoo'n boek het levende, zelf-beleefde, dat in een economische verhandeling of een rapport geheel ontbreekt: de werkelijkheid der dingen is een werkelijkheid van ervaring geworden en de eigen appreciatie speelt de voornaamste rol. Ook is de mededeelingsivorm die van het verhaal: ik kwam daar en daar, zag dat en dat, ondervond deze dingen, merkte die bijzonderheden op. En het materiaal dat wordt bij'gebrachli dient tot staving van die indrukken, is dus geen doode bewijsstof, maar meewerkende invloed, die het zelf-zien, zelf-constateeren bij den lezer mogelijk maakt.

Hier hebben we de beginselen van de nieuwezakelijlibeidsliteratuur, voluit. Die is immers ook op het persoonlijke ingesteld, op het direct-waarneembare, op de röntgen-dooi-branding en het chiriu-giscn openleggen, zooals ik in de boven aangehaalde artikelen heb aangetoond. Daarom dan is zulk een reportage-boek een roman, ondanks zijn feiten en ondanks zijn cijlfers, een roman naar den nieuwen stijl, die onmiddellijk bij een waarneembare werkelijkheid aansluit.

Uit hoofde van dit romankarakter is ook te verklaren het geheel verschillende van twee boeken over eenzelfde stof.

Knickerbockers beeld, óók op cijfers en óók op feiten gebaseerd, geeft in vele opzichten een totaal ander beeld als dat van Matthijsen. Uit het eerste Jjoek krijgt men onvoorwaardelijik den ittdruk, dat hel vijfjarenplan, immers de kern van het moderne Rusland, volkomen is mislukt: wat verteld wordt van de toestanden in de steden en op het land, in de bedrijven en biji de openbare lichar men als spoor, tram, post, is overtuigend bewjj's, , dat de Russischie mensch in zijn communislischen heilstaat een slavenbestaan heeft en een nul is in het groote millioencijfer van prestaties en resultaten.

Bij Matthijsen daarentegen lezen we, dat betvijfjarenplan is geslaagd: , .nog vóór het ten volle is

uitgevoerd. Nog tien vijijarenplannen zullen in viei-, drie of twee jaar worden uitgevoerd... Het zal steeds sneller en beter gaan. Dit is dei overwinning van de planmatige productie" ... En van de menschen heet het: „op hem, die lang genoeg in de Sovjet-Republiek rondreist om ©en Russischen maatstaf aan te leggen, maken de mepschen een welvai'enden indruk..." , .In Leningrad en Moskou ... wordt over het algemeen redelijk in het onderhoud der massa voorzien..."

Hoe dit nu te rijmen"? D: oor het persoonlijke als hoofdfactor van het boek is het in J> eide gevallen aannemielijk. Knickerbocker, niet een aanhanger van de in Rusland leidende beginselen, heeft alles door een anderen bril bekeken, dan de sociaal-democraat Matthijsen. Ziet men scherp toe, dan vermeldt Matthijsen óók de slechte toestanden in verschillende fabrieken, óók den zwaren druk van het vijf-jarenplan, óók de gevolgen van inflatie en loonpolitiek en socialisatie op groote schaal. Maai-hij apprecieert die anders. Soms vaart hij fel uit, waar de communistische practijk en het socialistische ideaal botsen, maar elders kijkt liij over de dingen heen naar de verwerkelijking van een beginsel, dat ook het zijine is. Door dat alles wordt zijn totaalbeeld heel anders^ al geeft hij evengoed feiten en statistieken, als zjjn collega-reporter. En dat kan, omdat het persoonlijke, het eigene in het nieuwe-zakelijkheidsboek hun volle recht hebben: ze zijn zelfs voorwaarden voor nieuwe-zakelijkheids-weergave.

Uit dit alles volgt, dan men niet tot het reportageboek moet gaan als men objectieve inlichtingen begeert. Ondanks hun zakelijke cijfers en nuchtere feiten zijn ze daartoe te subjectief van karakter, dan dat ze die zouden kunnen geven. Het verslag van een ooggetuige is trouwens nooit objectief. Maar wel is het altijd levend, aanschouwelijk, zelfs ook instructief. De reportage-roman is zulk een ooggetuige-relaas en men moet er geen andere eischen aan stellen. Voorzooveel het mogelijk zal zijn omtrent het Sovjet-Rusland betrouwbare gegevens te krijgen moet men zeker niet bij! den reportage-roman zijn. Dat bewij'st b.v. wel heel duidelijk wat hier wordt gezegd omtrent de positie der kerk in Sovjet-Rusland in tegenstelling met de tallooze mededeelingen van vervolgden en geplaagden. Maar voor een levendig, wisselend en veelvormig beeld kan men er terecht, óók bij Matthijisen, wiens ervaringen in treinen en op booten, aan loketten en informatiebua-eaux dikwijls heel inte^ ressant zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 29 september 1933

De Reformatie | 8 Pagina's

Een ontdekkingsreis In Rusland.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 29 september 1933

De Reformatie | 8 Pagina's