Vondel als christelijk kunstenaar.

Zooals men wellicht weet is deze week die der Vondel-herdenking. Den 5en Februari was het 250 jaai' geleden, dat Vondel stierf, en, naar de meer on meer in gebruik komende gewoonte, heeft men uit dien herinneringsdatum aanleiding genomen tot een nationale Vondel-viering. In onderscheiden steden zijn samenkomsten georganiseerd, waarin over Vondel werd gesproken en uit zijn werk werd voorgedragen; couranten en vooral tijdschriften hebben geschreven over den „Prins der Nederlandsche dichteren" en zijn kunst; wetenschappelijke lezingen zijn gehouden en. nieuwe studiën gepubliceerd - • in één woord, men heeft de laatste maanden, en dan vooral in de afgeloopen week, getracht een van de groote mannen van ons volk op waardige wijze te eeren.

Bij de veelzijdigheid van Vondels persoonlijkheid en de veelsoortigheid van zijn werk heeft een Vondel-beschouwing vele kanten. Sinds de Vondelstudie, door den arbeid van mannen als Dr Sterck, Worp, Dr Brom, Molkenboer, Leendertz, de Vooys, Verwey e.d. een zoo hoogen vlucht genomen heeft, dat ze afzonderlijk vak van literatuur-wetenschap geworden is, is over het geheele, hreede terrein van Vondels werkzaamheid de meest-nauwkeurige kennis te verkrijgen.

Wanneer we dan in dit artikel den Grootmeester der vaderlandsche poëzie mede willen , , vieren" is het niet onze bedoeling van dat alles een zoóveelste verdunning te geven. We willen bepaaldelijk op één punt de aandacht vestigen, onder verwijzing naar de publicaties van de genoemde geleerden voor alle bijzonderheden omtrent Vondels leven PU werk, n.l. op Vondel als christelijk kunstenaar.

Het is bekend, dat Vondel, al was hij naar aard en aanleg voor alles lyricus, onze grootste treurspoldichter is geweest. Niet minder dan 23 oorspronkelijke treurspelen heeft hij in zijn lang leven gedicht (naast vele vertalingen uit het werk van buitenlandsche dramatici).

Naar de kunstbeginselen van Vondels tijd en in overeenstemming ook met eigen ontwikkeling, zijn die treurspelen naar classiek voorbeeld gebouwd. Als de periode van den Rederijkerij-invloed (het allegorisch treurspel) voorbij is en Vondel, autodidactisch, kennis heeft gemaakt met de classieke wereld, richt hij zich in zijn kunst naar het classieke model. En in geleidelijke ontwikkeling, over het actieve Seneca-type heen, komt hij tot den ideaal-vorm van het classieke treurspel, dien van. .Aeschylus, Sophocles en Euripides.

Vondels beste treurspelen, die, welke van na 1650 dateeren, zijn dan ook naar hun vorm streng c'assiek: ze zijn verdeeld in vijf bedrijven, ze zijn gebouwd naar de classieke opvatting van eenheid van plaats, tijd, en handeling, ze hebben alle de beroemde reien die de verschillende bedrijven verbinden, ze gaan ook alle uit van het tragische, als het voornaamste element. Uiterlijk zijn ze geheel classiek.

Maar — en dat nu is het punt, dat we aan de orde willen stellen — innerlijk zijn ze christelijk.

Zoo geformuleerd, ligt hier een tegenstelling, de tegenstelling classiek-christelijk. En dat is ook de bedoeling, want om die tegenstelling gaat het. De classieke levensbeschouwing in haar algemeenheid: staat rechtstreeks tegenover de christelijke. Immers, liet classicisme vindt alle schoonheid in het menschelijke en bindt haar aan het menschelijke. De mensch is het ideaal der classieke wereld, in haar beeldhouwkunst, haar plastiek, maar ook in haar literatuur en philosophie. Zelfs de goden worden als menschen gezien, schooner, grooter, volmaakter-dan de sterveling, maar als menschen, met menschelijke deugden en menschelijke zwakheden. En het „carpe 'diem", pluk den dag, d.i. geniet het schoone van het schoone leven, is het classieke devies. '"

De christelijke levensbeschouwing daarentegen vindt en bindt de schoonheid in en aan het goddelijke. Voor haar ligt het ideaal boven alles wat menschelijk is en wordt ook de levensvervulling alleen gevonden in wat uitgaat van en keert tot God.

Een tegenstelling, „dus, scherp als de snijkant van een zwaard. En nu is Vondels treurspel, bij al het klassieke van den vorm, niet classiek maar christelijk in zijn inhoud.

Dat blijkt allereerst, daaruit, dat zich in Vondels treurspelen alles groepeert rondom de Schrift. De Godsgedachte, zooals die zich manifesteert in het gebeuren, dat de Bijbel meedeelt, is voor hem de centrale. Van de 23 treurspelen, die we noemden, hebben 13 een Bijbelsche stof en dan steeds zoo één, waarin de vervulling van het raadsplan Gods zich spiegelt. En in de Bijbelverhalen, die hij ziet als één episch geheel, vindt hij de kern van het wereldgebeuren, dat de ongev? ijde geschiedenis hem leert. Alles wat de historie vermeldt is voor hem verwezenlijking van Gods wereldplan en dat ziet hij, in scherpe lijnen geteekend in de Schrift: in de geschiedenissen van, Adam, Noach, Simson, Jephtha, David, Salomo. Dat zijn geen afzonderlijkheden, maar bedrijven, om zoo te zeggen, van één groot drama. Dat begint bij de Schepping en leidt dan, door de hoogste tragiek: de zondeval heen, naar de hoogste glorie, de verheerlijking van Gods eer in de verlossing van den door zonde gevallene. Tot de vervulling van dien raad Gods moet alles medewerken en zelfs dat, wat gericht is op de vernietiging daarvan, is werktuig in Gods hand, om het ten uitvoer te leggen. Deze gedachten, kern van al Vondels treurspelen, worden als samengevat in het bijeen behoorende tweetal , , Adam in Ballingschap" en „Lucifer". Want daarin wordt op grootsche wijze uitgebeeld de tragiek van den val, val van mensch tot zondaar en van engel tot duivel, maar ook de glorie van Gods heerlijkheid in de verlossing van den zondaar en het gericht over den afvallige.

Daarom — en dat is het tweede belangrijke punt in onze bewijsvoering — staat ook in Vondels treurspelen de Christusfiguur in het midden. In en 'door Hem toch, wordt de gevallene verlost en 'de afvallige geoordeeld, naar Hem wijst al het Bijbelgebeuren heen, op hem wijst de wereldgeschiedenis terug. Vondel zegt het in de opdracht van zijn , , Jephtha" :

„het heihgdom des Bijbels (is) behangen met beelden, die Messias, hooghgewijt, uitbeelden en gemoeten met verlangen, eer hij verschijnt ten offer op zijn tijt."

Zie maar naar den inhoud van zijn treurspelen.

De Jozef-trilogie, die Jozef teekent als vernederd, verkocht, verhoogd is afschaduwing van Christus, in Zijn menschwording vernederd, in Zijn lijden en sterven „verkocht", in Zijn opstanding en hemelvaart verhoogd. „David in ballingschap" is symbool van Christus, door, Judas verraden en weggeleid naar Golgotha: „David herstelt" wijst heen naar den Christus, die uit Zijn versmading opvaart naar den troon; Simson, die in zijn sterven zijn vijanden vernietigt, beeldt Christus af, die met Zijn dood over den dood triomfeert — de voorbeelden liggen voor het grijpen! Christus, in Wien Gods raad is belichaamd en wordt vervuld, neemt de hoogste plaats in in deze treurspelen, die den raad Gods willen weerspiegelen!

En eindelijk — derde zaak van belang — in al Vondels treurspelen leeft de gedachte der verhevenheid. Boven de werkelijkheidsverhoudingen grijpt de dichter immer weer naar het hoogere; daar en daar alleen ligt het ideaal. De komst van het Godsrijk, straks, als het wereldplan is voltooid en het wereldgebeuren is voleindigd, dat is doel en vervulling van alles.

, , wij verouden In onzen duur. Ghy nimmermeer. Uw wezen moet ons onderhouden Verheft de Godtheid, zingt haar eer, " dat is het thema, dat door Vondels treurspelen ruischt.

En daarom is Vondel, „de prins der Nederlandsche dichteren", christelijk kunstenaar, want hij grijpt metterdaad de snaar, die in alle waarachtige christelijke kunst trillen moet en trillen zal.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen