HOOFDARTIKEL

De Leugen van bet Communisme.

Berdjajew, de Russische mysticus, die voortiiirend worstelt met liet probleem van het commmsme, belijdt tenslotte dat de „opstand tegen en Zijn wereld in den naam van den mensch a diens geluk, met de onderwerping van Jen mensch onder het geweld van het sociale collectief eindigt.

In een samenleving, die zich tegen. God keert, wordt de menscli vernederd tot een kuddedier, verliest hij zijn ziel en gaat hij! tenonder in een jelijkvormige massa. Zijn strijd om de heerschapij over de aarde is tot algehoele mislukking geleemd, want hij begint met een volkomen overgave. Niets is er meer dat den mensch boven de larde kan verheffen. Het: Gij zijt slechts stof tn tot stof zult gij wederkeeren", is nu zijn verstlirikkelijke geloofsbelijdenis.

„De menscJien, die aldus op de oppervlakte van ta socialen strijd zijn geworpen, hebben in hun il allo vragen naar den zin van het persoonlijke leven, naar het lot der persoonlijkheid voor aangezicht der eeuwigheid, geheel van hun taclit beroofd. Lijden, dood, eeuwigheid en ver- Smkelijkheid — dat zijn probleemstellingen, die '« het domein der Sovjetphilosophie verboden y, omdat de Sovjetdenkers zich totaaL aan de 'itójjke vragen hebben overgegeven", i) Zeer treffend noemt Berdjajew het communis-

^ een „Religion derendgültigen Diessei- "glieit", „der laatste en definitieve loochening J'*n een andere wereld dan deze en van alle gees- '^lijk leven". Het voornaamste leerstuk dezer Migie." is volgens hem dat eener „technische Nüi^f'^^tologie". Het geloof richt zich op een "^omstig aardsch rijk, waarin de productie en "'''sWt'utie der goederen volmaakt zal zijn. Nergens wordt het atheïstische karakter

)an dat rijk duidelijker beschreven, dan in het van Sidney en Beatrice Webb2), dal * reeds een enkele maal noemden. Deze verterders van de Sovjetrepubliek gelooven vast en *er dal de ontwikkeling van den bolsjewis- ''sehen Staat „vanzelf" de verdwijning der „Gods- Wachte" tengevolge zal hebben. Bij de sociaal- 'souomische voorlichting van de Russische vol- "•'^n, is het ook naar hun meening noodzakelijk •o elke „religieuze mting" te weren. Want — en J^'dat oordeel stemmen zij principieel in — „de ^""nmunistische partij en de Sovjetregeering zijn "an overtuigd, dat de religie, zelfs in een vorm, ' _^arin ze niet direct een bedwelmend middel . w het volk is, alle krachtsinspanning ladi 'enstvan den socialen kele vooruitganj fflmert. Men moet haar niet hooger stellen de bijgeloovige magie, zooals we die bij de barbaarsche en wilde volkeren aantreffen. Als zoodanig moet zij worden weerstaan en ui tger o ei d." 2)

Berdjajew beschrijft nu op een aangrijpende wijze het lot van een volk dat „bevrijd" is van — wat de communisten noemen — het „juk der religie". De goddeloosheid van het bolsjewisme is voor hem de bron van alle onheil. eiÖie goddeloosheid moet zich wreken op alle gebieden des levens, zij is de oorzaak van de onmenschelijkheid der communisten".

Daarom 'heeft hij, die in zijn verlangen naar eenheid zich eerst niet geheel van het bolsjewisme kon afwenden, voor het sociale „collectief", dat de bolsjewisten hebben georganiseerd, geen goed woord over. „Het persoonlijke bewustzijn verdwijnt daarin totaal en wordt vervangen door een collectief bewustzijn. Het denken krijgt een groepskarakter, het persoonlijke geweten wordt verlamd, ja vernietigd, en in de plaats daarvan komt het collectieve geweien. De verandering van het bewustzijn krijgt zulk een omvang, dat de betrekking tusschen waarheid en leugen zich geheel wijzigt. Wat vanuit het standpunt van het persoonlijke bewustzijn en geweten: leugen is, dat is vanuit het standpunt het collectieve bewustzijn en geweten: waarheid' en plicht. Het denken, het voelen, de wijze van waardeeren, het oordeelen en het willen — alles moet in rij en gelid op commando marcheeren." *)

Die ondeugden worden niet opzichzelf beschouwd. De „loochening der menschelijke persoonlijkheid" door het bolsjewisme, ziet Berdjajew als een belangrijk moment in den strijd tegen het Christendom. Weliswaar heeft deze mysticus, met zijn leer van de „Go d-m enschelij ke mythe"'), zeer onschriftuurlijke denkbeelden over het wezen van het Christendom. Als hij b.v. zegt dat het menschelijk denken eerst de „Christelijke Godsidee" heeft aangetast en daarna de „Christelijke idee van den mensch", dan hebben deze uitdrukkingen bij hem een bizondere beteekenis. Maar wij kunnen hem in zijn critiek op de verschillende denkers, die de komst van het bolsjewisme voorbereid' hebben, toch wel een eind volgen. ^)

De Russische wijsgeer ziet veel dieper dan de Webbs, die zich op hun agnosticisme verheffen, en wier philosophic een oppervlakkig positivisme is, zooals we dat ook dikwijls bij .marxisten aantreffen. Tegen beschouwingen als de hunne keert Berdjajew zich met alle kracht. Hij weet hoeveel de menschheid verloren heeft, sinds zij de banden met den Schepper doorsneed. „Het eindresultaat der loochening van God is de yernietiging der menschelijke persoonlijkheid... met deze vernietiging is alles verbonden wat het leven doet ondergaan en wat het leven vervlakt Van God als de Allerhoogste heeft men zich vroeger reeds afgewend. Nu is een tijdperk begonnen, dat de eigenwaarde des menschen loochent, en dat hem op de altaren der valsche goden wil offeren". ') Hel collectief, de georganiseerde massa van den tegenwoordigen tijd, heeft niet tot idoel om den mensch te verheffen en te bevrijden, maar het wil den mensch overwinnen en knechten.

Dat is het droevige eindresultaat van een geestelijke „ontwikkeling", die van God afvoerde. „Feuerbach", schrijft Berdjajew, „loochende God, verving de theologie door de anthropologic en verleende aan den mensch goddelijke eigen, schappen."8) Marx voltooide de verwoesting, bij hem ging óók het geloof aan den mensch verloren. „De gestaltenis en het evenbeeld' Gods verdwijnen uit zijn beeld van den mensch. De .mensch wordl bij Marx de gestaltenis en het evenbeeld der maatschappij. De mensch is geheel en al het product van het sociale milieu, van de ©economische krachten van zijn tijd en de klasse waartoe hij behoort.... De mensch wordt door de klasse verdrongen en verdwijnt als realiteit en als wezen. Wanneer de klassenheerschappij ophoudt te bestaan, zal ook de individueele mensch zijn sohaduw-leven verliezen: het sociale collectief, de communistische maatschappij, wordt dan tot drager van het menschelij k bes taan."

Die communistische staat, welke op een goddelijke wijze wordt vereerd, is in de plaats van God en den mensch gekomen. „De loochening van den levenden God slaat om in een sociale afgodendienst". Altijd wanneer de mensch God verwerpt, wordt hij een afgodendienaar. Berdjajew zegt daarover diepzinnige waarheden. ^) „De geboorte van de afgoden in de menschelijke ziel en de aanbidding van de valsche goden zijn fundamenteele eigenschappen van een anti-religieuze ziel... de mensch, die het religieuze geloof verloren heeft, bezit een onuitroeibare neiging tot afgoderij... hij verheft wetenschap, kunst, moraal en sociale gerechtigheid tot afgoden... hij maakt van het sociale collectief een godheid, welke met alle hartstocht aangebeden wordt."

Met welk een scherpte richt Berdjajew zich tot hen, die meenen dat de opstand tegen God een teerste stap beteekende op den weg naar de menschelijke vrijheid. Wat is er van die yrijheild terecht gekomen? „De mensch heeft aan alle vormen der bezetenheid, aan alle soorten van daemonic toegang verleend, en zich aan de kosmische en sociale krachten overgeleverd... geestelijk is hij volkomen gedesorganiseerd". ^) „overal", schrijft hij elders, „spant men zich in om de vrijheid van den mensch te beperken. In het moderne collectivisme vieren het oeconomische- en het rassenmaterialisme een nieuwe overwinning. De mensch schijnt moe geworden van de geestelijke vrijheid en verlangt naar een macht, die zijn uitwendig en innerlijk leven zou kunnen vormen. De mensch is moe van zichzelf, hij heeft het geloof aan den mensch verloren en zoekt nu steun bij een „U e b e r- m e n s c h", ook wanneer deze hem slechts in de gestalte van een collectief wordt gegeven. Vele oude altaren worden neergeworpen, vele nieuwe opgericht valt hij van God af, dan moet hij' in de afgoderij terugvallen. Daarom zien wij nu een verrijzenis van afgoden op alle gebieden des

levens. Zoo is ook... het communisme niets anders dan een extreme vorm van de sociale afgoderij." °)

„Der machtige Pfeifenchor — des Weltalls Zunge Der Menschheit Hymnus — Sang der Arbeit Dem Gottmenschen das Lied — dem Kampfer, Sieger Dem Baumeister der Welt, dem Schöpfer, Flieger". „Der Lesesaal soil mein Tempel Siein Mein Heiligenbild — die Bücherreih'n Die menschliche Vernunft allein Besiegt der alten Götter Schein".

Zoo bidt en zingt de bolsjewist. i") De Webbs stemmen van harte met die uitingen van trotsche zelfverheffing in en sporen de menschen eveneens aan om „eerlijk en moedig" den valschen schijn der oude goden te overwinnen. Want er is, zeggen zij, immers „geen enkele reden voor een geloof in goden of engelen, evenmin als voor een geloof in buddha's of duivels, in een hemel of een walhalla". Het is allemaal heidensche onzin, die bovendien altijd den vooruitgang heeft belemmerd. We zijn, zeggen zij, bezig snel aan dat geloof te ontgroeien en daarom is een geforceerde breuk veel beter, dan het laten voortbestaan van een halfslachtigen toestand, ^i)

Tegenover zulk een wereldbeschouwing is het aangrijpend betoog van Berdjajew over het leven der menschheid, die zich van God afwendde, van groote beteekenis. Er is in dat betoog veel, waarmede we kunnen instemmen. De geestelijke verwarring, die overal merkbaar is, toont duidelijk aan wat de menschheid verloren heeft.

Nog altijd is het getal dergenen groeiende, die met Marx meenen dat „het goede op de wegen van het booze kan verwerkelijkt worden en dat het licht uit de duisternis kan ontstaan." Berdjajew rekent met die speculaties on, barmhartig af. Hij brengt de discussies over het communisme op het gebied, waar zij hooren. Het gaat hier om het geheele welzijn der menschheid.

We meenden goed te doen met op Berdjajews boekje te wijzen. De studie van ernstige werken over het communisme is in dezen tijd noodzakelijk. De problemen, die het communisme opwerpt, zijn dikwijls moeilijk. Om het te weerstaan is veel noodig. Slechts indien de wereld haar „Christelijke roeping" verstaat, zal het definitief kunnen worden overwonnen. Maar van zulk een verstaan is helaas nog weinig te bespeuren.

Jj'^rdjajew: 2 '§"«• Ï02. „Wahrheit und Lüge des Kommunis-

let u. °rT J '^' - C o m m u n i s m : A New Civilisation. Zie h ir , 1^'"'' „Anti-Godism", dl II, pg. 1004 e.v. en 1034 e.v., • Pg. 1034 en 1013.

3) Om misverstand te voorkomen: De Webbs zeggen, dat die uitroeiing „tactisch" moet geschieden en niet met geweld, want de toepassing daarvan kweekt martelaars. Het is h.i. beter om de menschheid voortdurend wetenschappelijk voor te Hchten, dan verdwijnt de religie vanzelf wel. De Webbs onderzoeken steeds het „nuttig effect" van de harde maatregelen. Naar dat „rendement" worden deze beoordeeld. Zie b.v. ook pg. 800 en 801, wanneer zij over de vervolging der intelligentsia schrijven. Geen woord van afschuw over deze moordpartijen, maar wel voorzichtige critiek over het ondoelmatige van dat optreden tegen de recalcitrante intellectueelen: , , De algemeene vrees voor ontslag of zelfs voor een strengere straf, is niet een atmosfeer, waarin een toegewijde phchtsbetrachting wordt gekweekt".

4) Berdjajew: „Das Schicksal des Menschen in unserer Zeit", pg. 59. Zie ook zijn pas verschenen werkje: „Von der Würde des Christentums und der Unwürde des Christens", pg. 76 e.v.

5) We verwijzen weer naar „De Reformatie" van 29 Nov. en 6 Dec. 1935.

„Mythos heisst hier nicht das", schrijft B„ „was der Wirklichkeit entgegengestellt wird, sondern das, was das Wesen der Wirklichkeit tiefer und adaquater als ein Begriff erfassen und zum Ausdruck bringen kann". V.g. Rosenberg, die als nationaal-socialist zijn groote tegenstander is.

6) Het schijnt wel of de verandering in Berdjajews denken, zich in zijn nieuwste werkje (zie noot 4) duidelijker afteekent. Meermalen worden we getroffen door zijn vurig pleidooi voor de Christelijke waarheid.

7) Berdjajew: „Von der Würde des Christentums etc." (1936), pg. 78.

8) Voorzichtigheid is hier echter geboden, ook zijn typeering van Feuerbach is lang niet altijd aanvaardbaar. Feuerbach wordt teveel geïdealiseerd, omdat hij (schijnbaar) den mensch verhief.

9) „Von der Würde des Christentums....", pg. 61.

10) Zie: Kogan, „Mystizismus und Materialismus". In „Der Staat, das Recht und die Wirtschaft des Bolschewismus", pg. 589.

11) V.g. „Sovjet-Communism", dl II, pg, 1134.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen